محمد اسحاق فیاض
قومای عزیزکویته، برادران، خواهران، نویسندگان، محققان و اساتید گرامی آن دیار، سلام علیکم ورحمته الله!.
خوشحالم فرصتی پیش آمد تا با شما عزیزان درد دلی داشته باشم. شمایی که امروز یکباردیگر سرنوشت شما با خون و شهادت رقم خورده است، سرنوشتی که تاریخ معاصرمن و تو است. گاهی تراژدی جنایت و قتل عام عبدالرحمان جلاد خون رنگ صفحه تاریخ ما می گردد و گاهی هم افشار، غرب کابل، مزارشریف، بامیان و یکاولنگ و این بار کویته درامه رقص خون را در صفحه تاریخ ما روایت می کند.
همیشه برای من این سئوال اساسی مطرح شده که ” آیا هویت تاریخی هزاره ها همان است که فیض محمد کاتب روایت می کند و یا چند کتاب تاریخ دیگر از حد اقل دوصد سال گذشته هزاره ها؟”.
آنچه در این کتابها تاریخ هزاره ها را روایت کرده، دوره معاصر یعنی در حدود چند قرن اخیراست، روایت های تاریخی یی که جز خون، آتش، ستم، آوارگی، فقر و کتمان هویت چیزی دیگری در آن دیده نمی شود. کتاب سراج التواریخ فیض محمد کاتب هزاره رنجنامه مرگ و درامه خون و آوارگی واز دست دادن قلمرو سرزمینی هزاره ها در سینه تاریخ است. آیاهویت تاریخی ما فقط همین است؟، یعنی شکست، تسلیم پذیری در سایه استبداد برای زنده ماندن و خزیدن در دره های سرد و یخ زده؟ یا این که هزاره ها در گذشته نیز از هویت تاریخی افتخار آمیز برخور دار بوده اند، اما با گسست و هبوط از این موقعیت والا دچار آلزایمر تاریخی گردیده و هیچ خاطره ای از گذشته دورخود ندارند؟.
مشکل دیگری که در کنارفراموشی تاریخ گذشته ماوجود دارد، هیژمونی دیگر اقوام و ملت ها در فرایند ساخت تاریخ است، زیرا این نکته عاری از حقیقت نیست که «تاریخ را مورخان می سازند تا حوادث و رویدادهای تاریخی» اکنون نشانه ها، الگوها، شخصیت ها، خلاقیت ها، سلسله های حکومتی وآثارباستانی را که روایتگر رشد و شکوفایی تمدنی هزاره ها در گذرتاریخ بوده است، همه را دیگران ازآن خود کرده و برای خود تاریخ ساخته و اکنون تغییر تاریخ نوشته شده وتغییر مسیر تاریخ و اثبات این تغییر برای مورخان هزاره دشوار است. در حالی که هزاره ها نه تنها در قلمرو فعلی هزارستان حکومت های محلی متعدد داشته اند، بلکه در شبه قاره هند، ایران و آسیای میانه حکومت رانده اند، حکومت های محلی شیران بامیان، غوریان، ناهور، جاغوری و بهسود را حتی مورخان معاصر نیز روایت کرده اند، اما متاسفانه این سلسله های حکومتی هنوز از سوی محققان هزاره شفاف و روشن نشده است. مورخان هزاره بیشتر روی تاریخ خونین معاصر هزاره ها کار کرده اند و متاسفانه نقبی به گذشته نزده اند و این یک کاستی بزرگ در تاریخ ما به شمار می رود و بر محققان و مورخان هزاره است تا در این راه کمر همت بربندند و تحقیقات دامنه دار خود را در این زمینه آغاز نمایند و افتخارات گذشته را با دنیای معاصر پیوند بزنند.
امروز همان طوری که شهید فیض محمد کاتب هزاره سمبلی از روایت خونین قتل عام هزاره ها در عصر عبدالرحمانی است، شهید مزاری به عنوان سمبل مقاومت و نماد هویت یابی قومی است که پس از صد سال سکوت و تحمل رنج یک شکست سنگین به باز خوانی هویت خود آغاز کرده است. براین اساس تراژدی خونین سه سال قتل عام هزاره ها در اوایل دهه ۱۸۹۰ و مقاومت سه ساله غرب کابل در اوایل ۱۹۹۰ دو پیوند تاریخی مهم اما متضاد در سرنوشت هزاره ها است. حادثه اول بیش از ۶۰ درصد هزاره ها را به کام مرگ برد، از سرزمین شان آواره کرد، تلاش شان فقط برای زنده ماندن خلاصه شد، دچار کتمام هویت شدند، طوری که حتی جرات هزاره گفتن را نداشتند، دچارالزایمر تاریخی خود شدند و جرات نداشتند که افتخارات گذشته خود را روایت کنند و یا به کاوش بگیریند. اما در حادثه دوم هرچند خون بود و آتش و رقص خون در برزخی از زندگی و مرگ، اما مردی از میانه آتش قد راست کرد و طلسم ذلت پذیری من وتو را شکست و هویت هزاره ها را به عنوان انسانی که از حقوق انسانی برابربا همه انسانها در سایه عدالت اجتماعی در دنیای مدرن امروز برخوردار است، ترسیم کرد.
نمادها و شعارها نیز در دو حادثه بسیار جالب می نماید، آنچه در حادثه اول برای هزاره ها به نماد فرهنگی تبدیل گردید« مَخْتَه» است. مخته یکی از ارکان اصلی فولکلورهزاره گی است، مخته نوحه ای است که زنان در سوگواری ها می خوانند. مخته طی جنگ های هزاره ها باعبدالرحمان(۱۸۹۰-۹۳) به وجود آمده است. مخته قالبی است که رنجمایه های خون و آتش و مظلومیت و قهرمانی های ناکام را روایت می کند، روایت های تلخی که حد اقل هزاره ها یک قرن آن را با جسم و جان شان زمزمه کرده اند. در حادثه دوم هرچند که محاصره هست و خون و شهادت و قتل عام افشار، اما نماد و شعارها دیگر به «مخته» تبدیل نگردید، بلکه محور شعارها « مقاومت»، « هویت خواهی»،« عدالت اجتماعی» بود و اینکه « هزاره بودن حق هر انسان هزاره در دنیای مدرن امروز است». قهرمان ها هم جالب است در حادثه اول شیرین هزاره و چهل دختران اند که برای حفظ غیرت ناموسی شان دسته جمعی خود را از کوه پایین انداختند و در حادثه دوم، حمید، نصیر، شفیع و… هستند که خواب را از دشمن ربوده بودند.
رهبران هردو حادثه نیزجالبند، در حادثه اول خوانین، ملاها و کربلایی های پراکنده و متشتتی هستند که نمی توانند نیروهای مقاومت را در یک صف متحد کنند، دسته های پراکنده در هرنقطه توسط قشون خون خوار عبدالرحمان قتل عام می شدند؛ اما در حادثه دوم مردی ازخاکستر سکوت و نفاق داخلی برخواست و قبل از مقاومت غرب کابل، دسته ها و گروههای پراکنده را دور هم جمع کرد و متحدساخت و رمزهویت یابی این قوم را در وحدت و یکپارچی دانست و در سایه این همبستگی بود که مقاومت جاودانه غرب کابل به رهبری رهبرشهید عبدالعلی مزاری رقم خورد.
حال اگر این دو حادثه روایت گردد، دو راه دارد. حادثه اول را با مخته روایت کرده اند و حادثه دوم را باید باخاطره روایت کرد. زیرا خاطره ها و تاریخ مقاومت غرب کابل و نقشی که رهبرشهید در آن ایفا کرد اگر به نسل بعدی منتقل نشود، ممکن است بازهم نسل های آینده ما حتی دچارآلزایمرتاریخ معاصر خود گردند و در بیگانگی هویتی از دیگران کسب هویت کنند.
امروزه خاطره نویسی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است، زیرا خاطرات واقعیت‌های زیادی را بیان می‌کند که در تحلیل‌ها و گزارش‌ها ناگفته مانده است. افکار، رفتار، خلقیات، آرزوها و آرمان‌های اشخاص را از لابلای خاطرات آنان می توان بدست آورد. اگر ارگانهای دولتی ویا نهاد تحقیقی بخواهند اسناد و مدارک یک رویداد مهم را با تمام جزئیات گرد آوری کنند، جمع آوری خاطرات افراد از آن رویدادها یکی از منابع مهم به شمار می‌رود.
رهبر شهید شخصیتی است که از اوان جوانی وارد فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی گردید و برای تربیت نسل مبارز درمیان جوانان تلاش کرد. برای زمینه سازی مبارزه و ایجاد تحول بنیادین در ساختار نظام سیاسی در افغانستان لحظه‌ای آرام ننشست و این خاطرات خود روایت گر بخشی از این تلاش‌هاست. در دوران جهاد یگانه مجاهد مردی بود که سنگین ترین مسئولیت‌های جنگ و جهاد را بردوش داشت، از حضور در عملیات‌های نظامی گرفته تا ساماندهی تشکیلات مجاهدین و تدارک مهمات و نیاز مندی‌های مجاهدین همه بردوش او بود. زمانی که نفاق داخلی چون خوره پیکره جهاد و مبارزات مردم ما را می‌خورد رهبر شهید باطرح وحدت و یگانگی، حزب وحدت اسلامی افغانستان را با همت دیگر همزرمانش تشکیل داد او در بحرانی ترین برهه از تاریخ افغانستان نقش بزرگی برای هویت بخشی هزاره‌ها بازی کرد. برای تحقق هدفش تا آخر ایستاد، سخت ترین شرایط را متحمل شد اما تن به معامله نداد، مردمی را از خواب غفلت بیدار کرد و به آنان انگیزه سیاسی و روحیه انقلابی بخشید. اکنون شناخت مزاری مساوی با شناخت هویت مردم ما است که پس از صد سال سکوت جرات فریاد کشیدن یافته است و این فریادها باید به نسل بعدی منتقل شود.
هنوز هم زوایای شخصیتی رهبرشهید ناشناخته مانده و اندیشه سیاسی و مبارزاتی او با روش‌های علمی و متدهای تحقیقی تجزیه و تحلیل نشده است. هرچند که هر ساله در سالگرد شهادتش ازایشان تجلیل می‌شود اما هیچ نهادی برای جمع آوری آثار و خاطرات او همتی به خرج نمی‌دهد و سرمایه گذاری نمی‌کند. اکنون چاپ جلد اول کتاب یاد گلسرخ و برگزاری مراسم رونمایی از آن، شاید انگیزه بیشتری برای محققان و نویسندگان خلق نماید تا در این راستا گامهای اساسی و علمی بردارند.
در پایان یاد آوری چند نکته را لازم می دانم:
۱- این قلم که در کنار فعالیت های ژورنالیستی در زمینه تاریخ معاصر سه دهه اخیر افغانستان کارمی کند، تاکنون ۲۰۰ ساعت مصاحبه از کسانی که در جریان تحولات غرب کابل، مزارشریف و بامیان بوده اند، جمع آوری کرده ام که بخش زیادی از این مصاحبه ها در موضوعیت فعالیت ها و اندیشه های رهبرشهید است، اما گرفتاری های مهاجرت، مشکلات اقتصادی و نیز نبود یک همکار خوب، کار بیشتری در این زمینه نشده است.
۲- همانطوری که در مقدمه این کتاب نیز آمده مجموعه خاطرات یاد گل سرخ حد اقل سه جلد خواهد شد، بخش عمده خاطرات جلدهای بعدی به صورت خام در لابلای ۲۰۰ مصاحبه های یاد شده موجود است، اما کار بیشتری تاکنون صورت نگرفته است. اکنون از همه دوست داران رهبر شهید تقاضادارم تا اگر خاطره ای از رهبر شهید دارند آن را به ایمیل این جانب ارسال کنند. مشخصات کامل راوی خاطره و نیز تاریخ دقیق و یا تقریبی زمان خاطره ضروری است.
۳- بعضی از دوستان در ایران و افغانستان وجاهایی دیگر براساس سلایق خود می خواهند با دستکاری، این مجموعه خاطرات را به چاپ برسانند، باید یادآور شوم که خاطرات جمع آوری شده به صورت امانت نزد من است و هرگونه تغییر و دستکاری خیانت به امانت است و اجازه تغییر در متن و موضوع خاطرات به هیچ وجه داده نمی شود. بعد از این نسخه چاپ شده در کویته پاکستان، به عنوان مرجع و اصل خواهد بود و دیگر دوستان اگر می خواهند این کتاب را به چاپ برسانند، عین آن را به عنوان تجدید چاپ به نشر برسانند و نیز اجازه داده می شود که از این کتاب همراه با ذکر منبع و عدم تغییر در متن خاطرات، برخی از خاطرات را در کتابها یا سایت های شان به نشر برسانند.
۴- از دوست خوبم آقای رفیعی که زحمت چاپ آن را کشیده است و دوستان عزیز آقایان حسین ناصری، عبدالله همدرد و عباس فروزش که هزینه چاپ را متقبل شده اند ودیگر دوستانی که در این راستا تلاش کرده اند و نیز شما بزرگوارانی که در مراسم رونمایی کتاب یاد گلسرخ در شرایط نامساعد کویته دورهم جمع شده اید، یک جهان سپاسگزاری و تقدیر و تشکر می نمایم.
موفق و کامراباشید.
محمداسحاق فیاض
قهرمان ماراش- جنوب ترکیه
۱۲/۱۰/۲۰۱۲
……………………………………………………………………………………………
رونمایی کتاب “یاد گل سرخ” در کویته
گزارش از: تلاش
انجمن علمی و فرهنگی آینده سازان یک محفل فرهنگــــــــــــی را دیروز جــــمعه ۱۲/۱۰/۲۰۱۲م، جهت رونمایی کتاب “یاد گل سرخ” که به قلم نویسنده و پژوهشگر توانای مردم ما جناب محمد اسحاق فیاض نوشته و به کمک مالی بعضی از اعضای این انجمن در کویته به زیور چاپ آراسته گردیده، برگزار نموده بود. در محفل رونمایی عده ای از نخبگان مردم ما، مدیران مکاتب، استادان، فرهنگیان، رهروانان بابه مزاری، دانشجویان و دانش آموزان و افرادی فرهنگ دوست شرکت نموده بودند.
محفل با تلاوت چند از کلام الله مجید توسط محمد آصف رضایی و به گردانندگی محمد جلیل تجلیل سر ساعت چهارونیم بعد از ظهر به وقت محلی در ماشاالله هال واقع هزاره تاون آغاز گردید . در آغاز محفل استاد عبدالقیوم مرادی مسوول انجمن اینده سازان ضمن خوش آمدید گویی از مهمانان، مختصری از کارکردهای انجمن آینده سازان را برای مهمانان حاضر در تالار به معرفی گرفته و چاپ کتاب را برای نویسنده ی آن جناب محمد اسحاق فیاض و تمام حاضرین در تالار و فرهنگیان تبریگ عرض نمود . بعد از آن آقای عبدالله رفیعی، بیوگرافی محترم اسحاق فیاض، گزارش کوتاهی را از نحوه ی به زیور چاپ آراسته شدن کتاب با پیام نویسنده کتاب را بخوانش گرفت و همچنان دو تن از دانش آموزان اناث که پارچه های شعری را راجع به بابه عبدالعلی مزاری و میهن برگزیده بودند، بخوانش گرفتند.
در ادامه محفل استاد عبدالغفور ربانی در جایگاه آمده و به محتویات کتاب اشاره نموده، گفتند، این اثر بی نظیر وزیباست و کاری نویسنده آن ستودنی است و این نحوه ی کار خود نوعی از بهترین تحقیقات میدانی درباره آندسته از شخصیت هاست که خاطرات خود را با قلم خود ننوشته اند. شناسایی شخصیت ها از زبان اهل قلم واندیشه و افرادی همدوره ی زندگی آن به مراتب بهتر از آنست که شخص از خود چیزی بنویسد و به دیگران بنمایاند. ادامه برنامه با سخنرانی از نماینده مدیران مکاتب هزاره تاون استاد زمان توکلی ادامه یافت. وی نویسندگان و قلم بدستان جامعه را ستوده و افزود جامعه ای که قلم بدست ندارد در حقیقت به فراموشی سپرده می شود. وی قلم بدستان را سرمایه بزرگ معنوی یک جامعه و حافظ هویت و تاریخ آن دانست.
در ادامه محفل محترم احمدعلی کهزاد جنرل سکرتری حزب هزاره دموکراتیک به ایراد سخن پرداخت و خاطره نویسی را بهترین راه برای شناخت ومعرفی شخصیت ها دانست و افزود که ما در انتظار جلدهای بعدی این دفتر خاطرات هستیم تا بتوانیم از ترسیم خط فکری اقای مزاری، برای مدیریت و خط سیاسی جامعه خویش استفاده نماییم.
ختم محفل همراه بود با دنبوره ی هزاره گی. دنبوره که در تارهایش تاریخ، فرهنگ و حماسه های تاریخی این مردم بازتاب یافته است. هنرمند محبوب محلی ما اقای صفدر سروش با اجرای دو پارچه از اهنگهای انقلابی اش محفل را به طرف یک شور و زیبایی خاص برد و لبخند را بر لبان حاضرین در محل نشاند.