نوشته محمد عیسی غرجستانی
نقل از کتاب کله منار ها
جنگ و مقاومت طولانی قیام کنندگان هزاره جات که در تاریخ ملیت های افغانستان سابقه ندارد، علیه امیر دست نشانده استعمار در جمله معروف ترین قیام های منطقه در تاریخ، مقام شامخ دارد که به موجب تسلیم ناپذیری خود بصورت کامل نابود گردید . که ده ها عوامل در شکست و نابودی ان دخیل بود که عمده ترین آن عوامل، این ها می باشند :
1 – تقسیمات نظام اجتماعی ملوک الطوایفی هزاره جات بود که در آن عصر هر فیودال فقط متوجه منطقه خود بودند و به صورت مداوم ارتباط پیگیر با هم نداشتند .
2 – عدم وحدت سیاسی در بین هزاره های رعیت و قیام کنندگان، به حکام کابل جرئت داد تا از نیروی هزاره های دای زنگی و بهسود و جاغوری و غیره مناطق، برای سرکوب قیام کنندگان اتفاده نماید . حتی ده ها میر و ارباب، نظر به خصومت های که با هم د اشتند برخلاف یکدیگر جنگیدند و برای ایجاد تفرقه، رشوت گرفتند .
3 – تنها ماندن ساکنان قیام کنندگان هزاره جات و نداشتن ار تباط سیاسی همرای سایر ملیت های همجوار، باعث شد تا امیر علیه قیام کنندگان امر جهاد دهد و منطقه به کلی نابود شود .
4 – نداشتن وحدت عمل و ناهماهنگی میان سران شورشی و محروم از رهبری واحد که از نیروی ذخیره همدیگر کار نمی گرفتند و حتی از مجادله یکدیگر بی اطلاع بودند .
5 – عدم برنامه و تشکیلات و سازماندهی که قبل از جنبش هم از آن محروم بودند و در مرحله اول جنبش هم ترتیبات نداشتند و این سبب میگردید تا بسیاری محاربه آنان نتیجه منفی می بخشید .
6 – در آغاز قیام ، یا غیستانی ها پیروزی های زیادی به دست آوردند . اما از آن پیروزی ها استفاده کامل سیاسی و نظامی نتوانستند و هرگز ان پیروزی ها را توسعه ندادند . لذا حکام کابل با فرصت دیر و دوام و مناسب به اقدامات ماهرانه، دست زده و با وارد کردن ضربات محو کننده موفق شدند که نواحی یاغیستان را به کلی محو نمایند .
7 – آخرین موجب شکست هزاره جات، همانا عوامل نظامی به شمار می رفت که دولت نسبت به قیام کنندگان محل، دارای تجهیزات همه جانبه بودند و نیروی زیادتری داشتند . مثلا نیروی امیر بعد از شکستف برای هجوم دوباره به تعداد ۱۵۸۰۰۰ نفر می شدند . اما امیر عبدالرحمن از امکانات خارجی و داخلی برخورداری کامل داشت که می توانست همواره یکی پشت دیگری، نیروی ضربتی را اعزام دارد و قیام کنندگان هزاره جات ازین امکانات به دور بودند .
تجارب تاریخی مقاومت طولانی قیام کنندگان هزاره جات به ما و نسل های مبارز آینده و جهان می آموزاند، اینست که برای ازادی و نجات از اسارت و بردگی و برای رسیدن به یک جامعه ازاد و اسلامی و مستقل، برنامه درازمدت لازم است و تشکیلات سیاسی باید جامعه را رهبری کند و ارتباط همه جانبه میان بزرگان مبارز پشتون نشین، ترکستان و کابل و سایر مناطق حاصل گردد و حتی از آزادی خواهان بشردوست ملل های جهان، معاونت گرفته شود .
منبع : کتاب کله منار ها – نوشته عیسی غرجستانی صص ۱۹۰ – ۱۹۲