نویسنده: حسین سیرت
ده سال پیش در روز دوازدهم مارچ مجسمه بودای بامیان که ۱۶۰۰ سال پیش در دل کوهی در شمال وادی بامیان ساخته شده بود، توسط گروه طالبان انفجار داده شد.
عبدالرحیم یکی از باشندگان بامیان می گوید با انفجار مجسمههای بودا صدای مهیبی شهر بامیان را تکان داد: «مجسمه را بسیار زیاد سوراخ کرده بودند بسیار مواد بمب زیاد جابجا کرده بودند و همه را یک بار شارت کردند که بسیار یک انفجار قوی و بزرگ برپا کرد و همه جا را تکان داد.»
ساکنان بامیان می‌گویند با صدور فرمان تخریب مجسمههای بودا توسط ملا عمر، جنگجویان طالبان از ولایات مختلف به بامیان آمدند و به گفته عبدالستار از ساکنان مرکز بامیان، طالبان برای اینکه اجرو ثواب بدست آورند بر مجسمه‌ها شلیک می کردند: «روزی که بودای بامیان را انفجار دادند افراد طالبان افتخاری به سوی بودا فیر می کردند و برای این که همه شان ثواب بدست آورند حتا با کلاشینکوف هم می زدند.»
جشن نابودی فرهنگ
عبدالستار می‌گوید طالبانی که در تخریب بودا سهم داشتند آن روز را جشن گرفته بودند و به این باور بودند که با سهم گیری در تخریب بودا از آتش دوزخ معاف می شوند: «آن روز را جشن گرفته بودند از کل ولایات مثلی که فعلا هم از پاکستان می آیند کلید بهشت را می گیرند و خود را منفجر می کنند آن روز هم می گفتند هر کس که بت را بشکند از آتش دوزخ معاف می شوند.»
عبدالرحیم می‌گوید تخریب مجسمههای بودا حدود سه هفته دوام کرد و وقتی طالبان نتوانستند مجسمه‌ها را با شلیک توپ و راکت تخریب کنند، زندانیان و مردم محل را به زور وادار می کردند تا مواد منفجره را در بدنه بودا جاسازی کنند: «مردم را از قشلاق ها و اسیران را می برد ریسمان به کمرشان می بست و آنها را از سوراخ بالای سر بت آویزان می کردند تا بت را سوراخ کنند و مواد انفجاری جابجا کنند.»
این دو شهروند بامیانی می‌گویند، شهربامیان و اطراف آن پس از تصرف طالبان به دلیل هراسی که مردم از این گروه داشتند، خالی از سکنه شده بود و اهالی بامیان به دره‌ها و کوهپایه‌هایی که در دسترس طالبان نبود متواری شدند. عبدالرحیم می گوید: «زمستان بود و برف زیاد. ما درجاهایی که طالبان به دلیل برف آمده نمی توانستند زندگی می کردیم و روزانه در قله های کوه می رفتیم. در بامیان بجز اسیران هزاره که در مغاره های بودا زندانی بودند، کسی دیگر وجود نداشت.»
«جنایتی در حق تاریخ»
صدیق الله توحیدی از روزنامه نگاران افغان تخریب مجسمههای بودا را جنایتی بزرگ عنوان می کند: «یکی از جنایات بزرگی که طالبان در حق تاریخ و فرهنگ افغانستان مرتکب شدند همانا تخریب بودای بامیان بود و متاسفانه در اثر تحجر طالبان این یادگار بزرگ تاریخی مردم افغانستان تخریب شد.»
حاج کاظم یزدانی تاریخ‌نگار افغان می‌گوید، همه‌ی کشورها با حفظ میراث فرهنگی‌شان تمدن اجداد شان را برای جهان به نمایش می گذارند، اما طالبان از روی جهالت این آثار را تخریب کردند.
آقای یزدانی می گوید مجسمههای بودای بامیان نمایانگر هنر، تمدن و پیشرفت نیاکان سرزمینی به نام افغانستان بود که باید حفظ می شدند و نسل‌های بعدی و همچنان جهانگردان از شاهکارهای گذشتگان این سر زمین آگاه می شدند: «هرکشور کوشش می کند که هنر گذشتگان خود را علم و تمدن آن هارا به و جهانیان نشان دهد ولی ما این آثار را بدست خود تخریب می کنیم این جهالت محض است و تعصب محض.»
بازسازی؟
اما حال که ده سال از تخریب مجسمههای بودا می‌گذرد حکومت افغانستان برنامه مشخصی برای بازسازی این مجسمه‌ها ندارد.
عبدالخالق فراهی معین توریزم وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌گوید، تصمیم بازسازی مجسمههای بامیان مربوط به باستان‌شناسان افغان و جهان است: «این که تا چه سر حد این توته ها و پارچه ها باهم یکجا شود و چه شکلی بگیرد وظیفه باستان شناسان افغان و جهان است که بودا چه شکلی به خود بگیرد.»
اما آقای توحیدی می گوید حکومت تصمیم دارد تا با طالبان مصالحه کند به این دلیل نمی خواهد با بازسازی این مجسمه‌ها سبب رنجش خاطر رهبران طالبان شود: «عده ای هستند بخاطری که طالبان را تحریک نکنند و راه های دوستی و مصالحه را باز داشته باشند شاید علاقمند بازسازی بودا در بامیان نباشند زیرا طالبان این مجسمه هارا از بین بردند.»
امید تازه
در همین حال دانشگاه مونش آلمان اخیرا گفته است که بازسازی مجسمههای بودا امکان دارد.
گروه تحقیقاتی دانشگاه مونشن گفته است که برای بازسازی تندیس بودا یک کارخانه کوچک در بامیان ساخته شود یا این که ۱۴۰۰ پارچه بجا مانده از پیکره بودا که حدود دو هزار تن وزن خواهد داشت، به آلمان انتقال داده شود.
آقای فراهی می‌گوید هنوز در رابطه به این پیشنهاد دانشگاه مونشن تصمیم نهایی گرفته نشده است: «پوهنتونهای معتبر مانند مونشن آلمان علاقه گرفته اند تا این را احیا نمایند. البته تحقیقات جریان دارد و این گپ فاینل نشده است.»
امضای تومار انترنتی
در همین حال ده‌ها تن از جوانان افغانستان و سایر کشورها با امضای توماری در انترنت خواستار بازسازی مجسمههای بودا شده اند.
این تومار طوری در انترنت تهیه شده که تمام آنانی که به آثار تاریخی علاقمندند و دسترسی به انترنت دارند می توانند آنرا امضا کنند.
یونس انتظار یک تن از جوانان افغانستان در رابطه به امضای این تومار چنین می گوید: «حرکت مدنی ای که در قسمت بازسازی بودای بامیان براه انداخته شده این است که توماری تهیه شده و جوانان در آن امضا می کنند تا دولت و نهادهای دخیل در بازسازی بودا بیشتر به بازسازی بودا وادار سازند.»
ارزش تاریخی
حاج کاظم یزدانی می گوید، مجسمههای بودا توسط کوشانی‌ها در زمانی ساخته شده که بامیان معبر مهمی در مسیر راه ابریشم بود، در آن زمان دین بودایی در افغانستان رواج یافت و بامیان به یکی از مراکز مهم این دین تبدیل شد. یزدانی می گوید کاروان‌های تاجران آن دوران از شرق چین می آمدند و با گذشتن از بامیان اموال شان را حتا تا قلب اروپا می رساندند.
آقای یزدانی می گوید اولین بار سربازان لشکر اسلام زمانی که بامیان را تسخیر کردند دست به تخریب بودا زدند و برخی از پادشاهان افغانستان نیز در تخریب این مجسمه سهم شان را ادا کردند: «یکی در مرحله ای که تازه مسلمان ها تسلط پیدا کردند تا توانستند تخریب کردند.»
شکل مجسمه‌ها پیش از تخریب
آقای یزدانی می گوید مجسمههای بامیان در اوج شکوه شان لباس برتن داشتند و با جواهر گرانبها مزین شده بودند: «مجسمه ها در اوج شکوه شان لباس هایی از حریر سبز و سرخ برتن شان بود و جواهرات گران بهایی در گردن و گوشهای شان بود.»
به گفته آقای یزدانی چشم‌های مجسمه‌ها از جواهر گرانبها ساخته شده بود و صورت آن توسط طلا پوشانده بود در تاریکی شب چشم های بودا از دور برق می زد:«سفیدی چشم از صدف و سیاهی چشم هم از جواهر بسیار گران بهایی ساخته شده بود و شب ها شمع روشن می کردند و از دور شب ها برق می زد و روشنی داشت.»
در همین حال یونسکو یا سازمان فرهنگی ملل متحد گفته است که مخالف باز سازی مجسمه های بودا می باشد. حکومت افغانستان نیز چنین موضعی دارد. فرانسسکو باندارین معاون مدیرعمومی یونسکو گفته است که این موسسه امکان بازسازی مجسمه بودا را توسط چندین تن از دانشمندان آلمانی بررسی کرده است. او گفته است، تحقیقات انجام شده در مورد بازسازی مجسمه بودا « موضع ما را درمورد اینکه که بازسازی ( مجسمه بودا) غیرعملی است» تغییر نمی دهد. زیرا این امر به طور غیر ضروری منابع ما را به خرج می رساند، این درحالی است که اولویتهای دیگری در دره بامیان وجود دارند. طالبان درسال ۲۰۰۱ میلادی این مجسمه بودا را منفجر ساختند وادعا کردند که بت پرستی مخالف با اسلام است. این عمل طالبان خشم وانزجار را علیه آنها درسطح جهانی برانگیخت .
منبع: رادیو آلمان
شبکه ی سرتاسری مردم هزاره