هزاره ها، ترک تبار اند و زبان مادری شان در قدیم، ترکی بوده نه فارسی

عباس دلجو

بخش اول | بخش دوم | بخش سوم | بخش چهارم

چارُوغ { çaruğ }: واژه ترکی چارُوق به معنی پا افزار چرمی، یک نوع کفش چرمی زمستانی
چَبقُو { çāpqo }: واژه ترکی چَاپقُون به معنی کولاک، برف و باران توام با باد شدید
چَلبُور { çālbur }: واژه ترکی چَیلبُور قمچین، افسار اسپ
چَلپَک { çālpāg }: واژه ترکی چَلپَک به معنی یک نوع نان روغنی
چَمچَه { çāmçā }: واژه ترکی چَمچَه به معنی قاشق بزرگ
چُوقُور { çuqür }: واژه ترکی به معنی گودال عمیق
خینَه {xinā }: واژه ترکی چُوقُور/ چُوخور به معنی حنا بود که بر دست و پا ببندند
دادَه { dadā }: واژه ترکی داداش به معنی پدر، برادر بزرگتر
دارُوغَه { darğā }: واژه ترکی دارُوغَه به معنی حاکم شهر، رئیس محل
دالُو { dalo }: واژه ترکی- مغولی دالُو به معنی کتف، استخوانِ شانه
سَلَّه { sāllā }: واژه ترکی سَلَّه به معنی عمامه، دستار، لُنگی
سَنٌاج { sānaj }: واژه ترکی ساناج به معنی کیسه و توبرۀ پوستی
سُورچی { sürçi }: واژه ترکی سُورچا به معنی لَق شدن، رهاشدن، پاره شدن
سُوغات {sāwğat } : واژه مغولی سُوقات به معنی هدیه و پیشکشی
سُولَه { sülā }: وآزه ترکی سولو به معنی سست . آبکی
سینگیر { singir }: واژه ترکی سینگیر به معنی عصب و پی، عضله، زردپی
شاتُو { şato }: واژه ترکی شاتُو به معنی نردبان، زینه
قاب{qab } : واژه ترکی قاب نوعی ظرف، نیام شمشیر ، چارچوب عکس
قاش{qaş } : واژه ترکی قاش به معنی ۱- ابرو ، ۲- چمن ۳- کوهه‌ی زین
قاق/غ{qağ }: واژه ترکی قاق به معنی خشک، برشته، نقیض نرم
قاقمَه {qaqmā } : واژه ترکی قاقمَه به معنی گلم
قَباغ{qābağ } : واژه ترکی قَاباغ/ق به معنی پشت چشم، پلکِ چشم
قَبَرداغ{qābārdağ } : واژه ترکی قاوورداق به معنی گوشتِ سُرخ شده در روغن
قَتلَمَه {qātlāmā } : ترکی قَتلَمَه نام نوعی نانِ روغنی
قَتِیغ {qātiğ } : واژه ترکی قَتِیغ به معنی نانخورش، غذایِ چرب
قجیر {qājir } : واژه ترکی قجیر به معنی کرکَس، مرغ لاشه‌خوار
قَشقَه {qāşqā } : واژه ترکی قَاشقَه به معنی خال و لکهِ سفید روی پیشانی اسب
قُرُبچِی { qorobçi }:واژه مغولی اورکابچِی به معنی ۱-انگشتانه ۲-ظرفِ کوچک
قرغَنَه {qārğānā }: واژه مغولی قراغَنَه نوعی درختچه کوهی، نام نوعی درختِ اقاقیا
قَرَه‌مُوغ {qārāmuğ } : واژه ترکی قَرامُوق به معنی آبلهءسیاه را گویند که اطفال خُردسال آرند، سیاه‌سرفه
قَریش { qāriş }: واژه ترکی قَاریش به معنی وَجَب، بلست
قُلاج/قولاج { qulaj }: واژه ترکی قولاج به معنی فاصله از این سر دست تا آن سر دست
قَلغُو/قلغان { qālğo }: واژه ترکی قَلقان به معنی گیاه، برگِ ریواس، برگِ چتر مانند
قَمچی/قمچین{qāmçi } : واژه ترکی قَمچی به معنی تازیانه
قنجَغَه { qānjāğā }: واژه ترکی قَنجوغَه به معنی فِتراک، جَنب، پهلو
قنچیغ {qānçiğ } : واژه ترکی قانچیغ به معنی سگِ ماده
قَنجِی { qānji }: واژه ترکی قَانجِی به معنی سیرشدن از آب
قوچقار { quçqar }: واژه ترکی قوجغار/کوشکار به معنی قوچ، گوسفندِ نر
قُودَه { qudā }: وآژه ترکی قُودَا به معنی پدر یا مادر داماد و عروس
قوروت {qurut } : واژه ترکی قوروت به معنی کشک
قوغ {qoğ } : واژه ترکی قوغ به معنی زغالِ گداخته، شراره
قولَغَی { qolāğāi }: واژه ترکی قالتاغای به معنی دُزد
قونغوز/قانغوز { qunğoz }: واژه ترکی قونغوز نوعی حشرۀ سیاه‌رنگ
قیچیغ {qiçiğ } : واژه ترکی قیجیغ انگشت به زیر بغل کسی زدن، پا را خاریدن که شخص به خنده آید، زیر بغل.
قَیرُو { qāiro }: واژه ترکی کایغُو به معنی حسرت و افسوس
قِیمَه ‌{ qimā } : واژه ترکی قِیمَه به معنی گوشتی را گویند که ریز ریز کرده باشند
کاکورتَک { kakurtāk }: واژه ترکی گیگیردَک به معنی برجستگی زیر حلق
کُرپه/کورپَه { korpā }: واژه ترکی کورپَه به معنی یونجهء نیم‌رس تازه، گیاهانِ تازه رسته، مخصوصاً شبدر و رشقه
کُرَنگ { korāng }: واژه مغولی کورَنگ به معنی اسبِ سرخ‌رنگ
کُندَلُو {kondālo } : واژه ترکی کُندَه لُان راهِ اُریب، منحنی، بسویِ انحنا، کج و خلافِ
کوتَل {kotāl } : واژه مغولی کوتَل به‌معنای ۱- گردنهء کوه،۲-حیوانی را با افسار از دنبالِ خود کشیدن
کُوچُوک { küçük }: واژه ترکی کُوچُوک به معنی توله سگ، چوچه سگ
کُوی {küy } : واژه ترکی به معنی هوار ، فریاد، کسی را با فریاد صدا زدن.
کِیپَنَک {kipānāk } : واژه ترکی کِپنَک نوعی لباس نمدی که فقرا دوخته و بر دوش می‌گیرند ،نوعی بالاپوش نمدی
کیرپَک { kirpāk }: واژه ترکی کیرپَک به معنی مژگان، مُژه چشم
کیِمُوک { keymug }: واژه ترکی گومُوک به معنی استخوان نرم، استخوان غضروفی
گِندُوگ { gendüg }: واژه مغولی گِندُو به معنی سگِ نر قوی هیکل
گِیتَه {gitā } : واژه مغولی گِیتَه به معنی دزدانه سوی شکار خرامیدن، مواظبت کردن، پاییدن، انتظارکشیدن، جاسوسی کردن تعقیب‌کننده، کمین.
لُوج { lüj }: واژه ترکی لُوج به معنی برهنه، لُخت
ماخ { max }: واژه ترکی مَخ به معنی بوسیدن، بوسه
مِرگَن {mergān } : واژه ترکی مِرگَن به معنی تفنگچی، شکارچی ماهر.
ناوُور { nawür }: واژه ترکی ناویر به معنی حوضچه و آبگیرخاکی
نَغَه‌چی { nāğāçi }: واژه ترکی/قزاقی ناغاشِی به معنی ماما، برادر مادر
وُلُوس {wolos } : واژه مغولی اُولُس به معنی مردم . قبیله. ملت و قوم
یِراق {yāraq } : واژه ترکی یاراق به معنی اسلحه
یِرغَه {yerğā } : واژه ترکی یِرغَه اسبِ راهوار
یِزنَه {yeznā } : واژه ترکی یِازنا به معنی شوهرخواهر.
یشیل {yeşil } : واژه ترکی یاشیل به معنی رنگِ سبز
و…
همچنان هزاره ها در محاورات روزمره شان واژه های ترکی مغولی را به وفرت استعمال میکنند که من ذیلا تعدادی از جملات هزارگی را بعنوان نمونه میاورم :
باچِه قَچَر* کَندَه و آلوخ* تو رَه ما توتُولِ* الاغ* خو رَه نَمیدُوم، تو اَمادی که دختَر نوربن* و اِرکَه توی* خو رَه دَ او سُولَه* بیدیُوم .
*****
او خَمَندُوک*! پیش ازی که دَ خانه خوستِه* خو بوری، اول امو مویای بَبَر و قوتریش* زده خو رَه برو دَ اَوخَنَه* قَد* صابُو پاک بشوی باد اَزو پیکَی* خو رَه لخشُوم* کو کِی مُغول* مالُوم شِی .
*****
آجَه* مَه دَ قُوتُو*گُوسپَندُو* رَه قَتِی نَه* تا بلدِه* باکُول* مَه شِیرروغُو جور کَنَه .
*****
ما قَدِ*آتِه* خُو* تَپَکای* چَلمَه* رَه از بام دَ کادُو مُوبرِیم کِه آووُر* چُوم* کَدَه نَبارَه .
*****
آچول* مُو پَک* کَلو* پیر و زئیر* و آلُوخ* شده دَ شان* مَه آکو* رافتَنِی یَه
*****
خُسُور سُوخِ* اَزمَه رَه، توخ* کُو که کَتَه تِیپچِی* اَلوا رَه پیش خُو اِیشتَه، خدا کَنَه قِیتِه* خو رَه نَتَرقَنَه* .
*****
آلَیگُونُو* بییِد کی پَگ* مُو دَ اَیلاق* بُورِیم خودُونمُو از لولُوگِ* پیستون گُوسپو دَ تاس* مسی شیر قَتِی* کَدَه اُوختَه اوچِی* کَنِیم .
*****
اُوقَس* غَدَر* نان گَدَولَه* نَخور پِیت* تو دَزی نان آموختَه* نَییَه، توخ* کو که پاستر دَ ایلدَره* نَفتِی .
*****
امروز یک پِیرکِی* بولُو* رَه تَشکِی* خوردُوم آیِه* مه کومای مَه رَه اُوقُس* چُقنِی* کَش کَد کی چَخرای* مَه بُور شُد .
*****
اَرغَید* ما خُوستَه بازی* مُورُوم کُوتِه* اَلِه شی* قَووَسِ نَه* خُسور* و خُسُور مادَر* مَرَه بیدار مُونَه .
*****
ارباب* آغِیل* ازمو یک آدم اَغبَد* و بدبیتور* اَسته که بگویی دَ اُوردِه* خرس کَته* شُدَه، اَرغَید* ما اورَه* مِینگَرُوم اُوق بَلِه* مَه مِییَه .
*****
سونِ* غُوندِی* جودابا* اَلغُوچ* زَدَه رَئِی یَه دَ شان مَه* خوستِه* شِی اُونجَه اَلوا یا پییرکِی* بولو* بوردَه .
*****
اَمِیسَه* اِیلغُو* و بی اَدِیری* اَگَه ما تو رَه ماخ * بیدیوم بولِه * مَه مِینگَرَه اوغَید* پِیشِ آبِه* مَه چوغولِی* مونَه .
*****
دَ اِنال*مَه قُرُبچِی* رَه دَتَوخَنَه* گُوم کَدَه باشُم اَمزی خاطِیر اُوقَس* بَلدِه* پَیدا کَدُون شِی تَوخَنَه رَه قُودقَل* کَدُوم کِی نَگو .
*****
اَمُو* نِیلغِه* تو چِیخرا کَدَه* تَسرَه کَد* اَمُو رَه* اَز خَیر خُو خُوب شِیر اوچَلجِی* کُو که قَنجِیی* َکَنَه،.
و…

همین اکنون مناطقی در هزارستان کنونی وجود دارند که تا هنوز نام های ترکی خویش را حفظ کرده اند و موجودیت این اسامی ترک – مغولی مناطق هزارستان، خود نشانی از هویت اتنیکی و تاریخی مردمانی اند که در این مناطق می زیسته اند که استاد کاظم یزدانی در کتاب پژوهشی در تاریخ هزاره ها جلد اول و دوم در صص ۲۰۹- ۲۱۸ بخشی از آن مناطق را چنین نام برده اند :

“آق بُلاق،آق جَم، آل تُو، آق رَباط، آق زات، آق زرات، آق کوپرَک، اَلقان، اِرکَتُو، اِسپِی قادَه، اَلتَمُور،المیتُو، اُم بلاق، اُوبَه، اُوت قول، اُودمَه، اُوزداغ، اُولَنگ، اُولُوم، اولیاد تُو، اوکَک، برغَنه تُو، بُغرا، بَکوا، بُلاغ/بُلاق، بُلاق تو، بُلاق سینِی، پودینه تُو، تَربلاق، چارقَدوق، چنجی قول، چَقماق، چیچک تُو، جربلاق، جَرجَقُور، جَغَتُو، جولا، خرمالیق، دزد بُلاق، سُکلِی، سُم بلاق، سُورَه سُو، سُولیچ، شاتُو، شِبَرتُو، غِیغو تُو، فراخ اولُوم، قاش، قره خوال، قَرَه ناله، ، قِرغُوی، قَرغَنَه تُو، قره باغ، قَرَه خوال، قَره قول، قِزل، قلعه سُو، قَمچاق، قُناق، قوتُو، قُورغان، قول لیچ، قِیاق، کار بُلاق، گرم بُلاق، مَمقتُو، ناوُور، نَرَه قُو، یَخشی، یُورت.

ادامه دارد…

شبکه ی سرتاسری مردم هزاره