محمداسحاق فیاض
همزمان با سرد شدن هوا، وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که آندسته از مهاجرانی که برگه موقت یا شماره موقت دارند، خود را برای خروج از ایران آماده کنند. ادارت اتباع خارجی وزارت کشور ایران طی اعلامیه ای کرده است که ۹۰۰ هزار پناهجوی غیرقانونی افغانستان که در ایران حضور دارند و باید تا سه ماه دیگر زمینه را برای بازگشت خود و خانواده های شان به افغانستان، فراهم کنند. هم چنین محمد تهوری مدیرکل اتباع بیگانه در وزارت کشور ایران گفته است که سرپرست خانواده های افغانستانی بدون هراس از ابطال کارت اقامت خود در ایران می توانند، در مدت سه ماه آینده به افغانستان بروند و در آنجا شرایط را برای بازگشت و زندگی خانواده های خود فراهم کنند.
در قدم اول باید روشن شود که این ۹۰۰ هزار پناهنده افغانستانی در ایران کی ها هستند؟. این پناه جویان کسانی هستند که طی ده سال گذشته مجبور به ترک افغانستان شده اند، تعداد از آنان کسانی بودند که بعد از سقوط امارت طالبان به صورت داوطلبانه کارت های آبی خود را باطل کردند و به وطن برای زندگی بازگشتند، اما شرایط سخت و دشوار زندگی در افغانستان، عقب ماندگی و فقرو بیکاری و گسترش خشونت ها در کشور سبب گردید که باردیگر این مهاجران همراه با دیگر خانواده هایی که امکان زندگی در افغانستان پیدا نتوانستند، باردیگر مسیر قاچاق را در پیش گرفتند و به ایران آمدند.
مشکل اساسی که در قدم اول فراروی این مهاجران بود، این بود که آنان را نه دولت ایران یه عنوان مهاجر و پناهنده می پذیرفتند و نه کمیساریای عالی سازمان ملل، به همین دلیل این مهاجران از هیچ گونه حق و حقوقی برخور دار نبودند، فرندان آنان از رفتن به مدرسه بازماندن و تعداد شان به صورت قاچاقی به مدرسه خود گردان افغانستانی ها می رفتند که آنهم سرانجام بسته شد، از آنجایی که دولت ایران درچند سال گشته نسبت به اخراج مهاجران افغان شدت عمل بشتری به خرج داد، طوری که هرروز هزاران افغانستانی از ایران اخراج و دپورت می شدند و دهها نفر از افغانستانی های مهاجر هنگام عبور از مرز به سوی ایران هدف گلوله قرار گرفتند و جان باختند و با همه این فشارها بازهم سیل مهاجرت از افغانستان به سوی ایران کاهش پیدا نکرد و تعداد زیادی از خانواده های فاقد مدرک افغانی در شهرهای ایران زندگی می کردند و کمیساریای عالی پناهنده گان سازمان ملل نیز همچنان این مهاجران را به رسمیت نمی شناختند واسم آنها را جویندگان کار گذاشته بودند.
در چنین وضعیتی بود که دولت ایران را مجبور کرد که آماری از افغانستانی های فاقد مدرک در ایران بگیرد و به همین دلیل چند سال پیش بود که اعلام کرد، ثبت نام جدیدی از افغانستانی ها در ایران شروع شده است، این اعلام با استقبال و هجوم گسترده مهاجران افغانستان روبروگردید و بعد از ثبت نام وگرفتن مشخصات فقط برای آنها یک شماره داد، همین شماره هرچند در بسیاری موارد فاقد ارزش بود، اما افغانها همین را نیز مغتنم می شمردند.
سرانجام این شمار تبدیل به نوعی کارت یا برگه شد که در واقع برگه خروجی مدت دار بود، با این برگه تعدادی از فرزندان افغانستان به مدرسه رفتند و از این بابت کمی برای افغانستانی های مهاجر فاقد مدرک یا برگه خروجی مدت دار، بهتر گردید، اما آزاد شدن یارانه ها و نیز گفتن پول از دانش آموزان افغانستانی و نیز گرانی اجناس شرایط بسیار بسیار دشواری را برای مهاجران افغانستان به وجود آورد، به همین دلیل در بهار و تابستان و پاییز گذشته تعداد زیادی از خانواده های افغانستانی به وطن بازگشتند و تعداد زیادی از افغانستانی ها به سوی کشور ترکیه مهاجرت کردند، در سال جاری کشور ترکیه با سیل مهاجرت افغانستانی ها روبرو بود، طوری هرروز ده تا ۱۵ خانوانده افغانستانی وارد ترکیه می شدند و یا در سازمان ملل در خواست پناهندگی می دادند و یا در به سوی کشورهای اروپایی می رفتند.
به هرحال اکنون دولت ایران اعلام کرده است که مهاجران برگه خروجی مدت دار و یا همان شماره دارانی که در طول ده سال گذشته وارد ایران شده اند، فقط سه ماه وقت دارند که ایران را ترک گویند. هم چنین مهاجرانی که دارای کارت مهاجرت هستند وسالها در ایران بوده اند از این امتیاز برخور دار هستند که به افغانستان بروند و به مدت سه ماه در آنجا مانده به ایران بازگردند تا زمینه بازگشت خانواده خود را از ایران فراهم نمایند، اما روشن نیست که خانواده هایی که برگه خروجی موقت و یا شماره دارند از این امتیاز برخور دار هستند یانه.
نکته دیگری که در این جا هست این است که دولت ایران این مهاجران را از یک سو اتباع خارجی غیر قانونی می نامند و از سوی دیگر این مهاجران را ثبت نام کرده و برای آنها شماره و برگه تردد خروجی موقت داده اند، چگونه است که به ثبت نام می کنند و حضور این مهاجران را به رسمیت می شناسند و از سوی دیگر آنان را مهاجران غیر قانونی می خوانند. اکنون همین مهاجران بار دیگر در برابر فشارهای اخراج از ایران قرار گرفته اند و روشن نیست که در صورت اجبار و فشار دولت ایران برای اخراج این مهاجران، آنها با چه سرنوشتی دچار خواهند شد.
در حالی اداره اتباع خارجی ایران اطلاعیه ای رسمی صادر کرده و رسانه های از این خبر پرشده است، وزارت عودت مهاجرین افغانستان، تاکنون هیچ واکنشی در این باره نشان نداده است و معلوم نیست که از این تصمیم ایران اصلا باخبر شده است یانه؟. اما روشن است که وزارت عودت مهاجرین بارها اعلام کرده است که در هماهنگی با کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد تلاش می کند تا زمینه را برای بازگشت مهاجران از ایران و پاکستان فراهم کند اما از کشورهای میزبان می خواهد تا فراهم شدن شرایط برای بازگشت همه این پناهجویان، مدارا کند. اما این مدارا دیگر برای میزبانان در حال اتمام است و مهاجران افغانستانی یکباردیگر در برهوتی از ترس و دلهره و بی سرنوشتی و آینده نامعلوم دچار گردیده اند.
به کجا باید بروند؟. کشوری که زندگی در آن دشوار است وقحطی تهدیدش می کند و میزبانان سخت بی مهر شده اند و حتی با شرایط سخت و دشواری که در ایران و پاکستان برای مهاجران وجود دارد، آنان را نمی گذارند تا چند روزی گذران زندگی کنند تا شاید در خراب آباد وطن روزنه ای روشن شود و این کشور از گرفتاری در خشونت و ناامنی بدر آمده و روزی روی آرامش را ببیند.
به هرحال تصمیم ایران جدی به نظر می رسد و فرصت ها برای مهاجران افغانستان در ایران هرروز تنگ و تنگ تر می گردد و دولت افغانستان جز اظهار عجز و لابه چیزی دیگری در چانته ندارد، نه می توانه زمینه را برای بازگشت مهاجران فراهم نماید و نه می تواند میزبانان را قناعت بدهد که مدتی دیگری این مهاجران را در خاک خود پناه بدهند.
قرار است کنفرانسی درباره مهاجران افغانستان در ایران و پاکستان در یکی از کشورها در پایان سال جاری میلادی برگزار گردد، در حالی چند روزی به پایان سال میلادی باقی نمانده است از این کنفرانس هنوز خبری نیست، در ابتدا برنامه ریزی شده بود که این کنفرانس با حضور نمایندگان افغانستان، پاکستان و ایران و کمیسارایای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در شهر توکیو برگزار شود، که این اجلاس به تاخیر افتاده است و هنوز روشن نیست که در چه تاریخی برگزار خواهد شد و مکان این اجلاس نیز تغییر کرده و براساس گفته مقام ایرانی این اجلاس دریکی دیگر از کشورهای آسیایی برگزار خواهد شد.
این که در این اجلاس چه تصمیمی گرفته خواهد شد هنوز روشن نیست و ایا در این اجلاس ایران را قناعت داده می توانند که در شرایط فعلی از اخراج اجباری ۹۰۰ هزار مهاجران افغانستانی دست بردارند؟.