درویش‌علی خان هزارۀ بادغیسی والی هرات

نوشته دکتر حفیظ شریعتی(سحر)

غلام‌ سخی جوادی دایکندی می‌نویسد: «درویش‌علی خان هزاره، بیگلربیگی هرات در عصر احمدشاه درانی از مردان نامدار ارزگان (سرزمین‌های اصلی هزاره‌ها که به دست پشتون‌های پاکستان غصب شده است،) بود که پیش از ۱۱۷۵ هجری، دسته‌ای از مردم منطقه را به بادغیس منتقل کرد و «قلعه‌نو» را در آن‌جا بنیان گذاشت که تا امروز به همان نام یاد می‌شود و اکنون مرکز ولایت بادغیس است.» «او (درویش‌علی خان) یکی از مردان شجاع، لایق و رئیس قبایل هزاره و اویماق بود که در الحاق هرات به قلمرو احمد شاهی نقش مهم داشت و… او (درویش‌علی خان) نه تنها ریاست تمام طوایف هزاره را به‌دست آورد؛ بلکه بالای سایر طوایف اویماق نیز نفوذ فراوان داشت و وحدت نسبی میان آنان قائم کرد. »«درویش‌علی خان هزاره با سران هرات سر موافقت و سازگاری نداشت و صاحب‌کار در ولایت غیر از خود کسی را نمی‌دانست و احمد شاه او (خان هزاره) را بیگلربیگی هرات و انزله خان را سردار هرات مقرر کرده بود. درویش‌علی خان با انزله خان از در ناسازگاری درآمد، رفته رفته بین طرفین به ناخوشی انجامید و اختلافات بالا گرفت. وقتی شاهزاده تیمور بیگلربیگی هرات شد، درویش‌علی خان مجبور شد که به سوی «قلعه‌نو» و بادغیس برود… طایفۀ هزاره و اویماق را که زمرۀ کثیر و گروه انبوه‌اند به دور خود گرد آورد و سپس به کرخ هرات آمد، از آن طرف انزله خان ایلجاری جمع کرده فوجی ترتیب داد… جنگ عظیمی میان طرفین به وقوع پیوست. » پس از این‌که انزله خان نتوانست در جنگ پیروزی به دست آورد (بلکه پیروزی نصیب هزاره‌ها شده بود) نامه و عریضۀ مفصل و مملو از شکایت به احمد خان نوشت چنان‌که احمدشاه با خشم و غضب فراوان، شخصی دیگری را به‌نام شاه‌پسند خان چرخچی باشی برای سرکوبی خان هزاره فرستاد؛ این‌جا بود که درویش‌علی خان هزاره و سران اقوام چهار ایماق، به دلیل احتراز و اجتناب از جنگ مجدد و خونریزی به منطقه مرو شاه جهان هجرت کردند. اما آن سرزمین به مزاج‌شان ناسازگار آمد و مردم هزاره و اویماق بعد از مدتی توقف در آن دیار به اقتضای حب‌الوطن اماکن قدیمی خویش را در اطراف هرات باز آمدند. درویش‌علی خان با همراهان (سران طوایف چهار ایماق) شور و مشوره و سرانجام به این نتیجه رسیدند که یک نامه برای شاه‌ولی خان، وزیر اعظم احمد شاه بنویسند و در آن شرح بدهند که بدرفتاری و سوءنیت از جانب انزله خان صورت گرفته است و اگر شاه انزله خان را از مقامش عزل کند و ولایت هرات را در اختیار رهبر اقوام چهار طایفه بگذارد، خان هزاره به وطن باز می‌گردد، در خصوص این موضوع مورخ احمد شاهی چنین نوشته است: «شاه‌ولی خان عریضه او (درویش‌علی خان) را از نظر احمد شاه گذرانید و از جانب درویش‌علی خان اظهار داشت که او از سوءکردار و بدسلوکی انزله خان ترک وطن کرده است و اگر انزله خان از سرداری هرات معزول گردد، درویش‌علی خان دوباره به سرکارش آید، من تعهد می‌کنم که از او (درویش‌علی خان هزاره) خلافی به ظهور نرسد. احمد شاه ملتمس وزیر خویش را در این باره قبول کرد… خود او (خان هزاره) مثل سابق به بیگلربیگی هرات مقرر شد و بعد از مدتی میان او و سردار تازۀ هرات شاه‌بیگ خان نقار و اختلاف به وجود آمد.»